Onbegrepen gedrag bij ouderen

Laatst zorgde ik voor een cliënt in het ziekenhuis die echt het bloed onder mijn nagels vandaan haalde. Ik kwam bij hem omdat hij gebeld had. Hij vertelde dat zijn kussen niet lekker lag. Ik vroeg hem hoe hij de kussens dan wilde hebben. Hij werd toch boos! Hij zei: “dat moet je toch zeker zelf weten, jij bent de zorgverlener, niet ik!”. Ik schrok van zijn reactie, en legde hem uit dat ik toch graag van hem hoorde wat hij fijn vindt. Ik ben toen wat gaan proberen, de kussens opgeklopt en uiteindelijk lukte het om ze naar zijn tevredenheid neer te leggen. Daarna vroeg hij nog om een glaasje water. Toen ik die aan hem gaf maakte ik aanstalten om weg te gaan. Hij kan namelijk zelf goed drinken en het glas weer terugzetten. Mijn cliënt merkte op dat ik weg wilde lopen en werd weer boos. “Jullie gaan altijd zo snel weer weg! Belachelijk, je neemt niet eens de tijd om aandacht aan mij te geven.”

Bovenstaande situatie is een voorbeeld van onbegrepen gedrag. Onbegrepen gedrag is gedrag dat we niet goed kunnen verklaren. In het voorbeeld hierboven kon ik niet aan zien komen dat hij zo boos reageerde. Er leek geen aanleiding te zijn voor zijn boosheid. Onbegrepen gedrag komt regelmatig voor bij ouderen. Er zijn meerdere mogelijke oorzaken van onbegrepen gedrag. Bij ouderen zijn veelvoorkomende oorzaken:

• Cognitieve problemen (bijv. geheugenproblemen, moeite met oriëntatie, taalproblemen)
• Rouw
• Onvervulde behoeftes (bijv. pijn of jeuk waar niks aan gedaan wordt, onvervulde seksuele behoeftes)
• Ziektes
• Ontbreken van dagstructuur
• Te hoge verwachtingen vanuit de sociale omgeving

Vier soorten onbegrepen gedrag

In mijn voorbeeld is er sprake van verbaal agressief gedrag. De cliënt werd boos. Als je aan onbegrepen gedrag denkt dan denk je waarschijnlijk al snel aan agressief gedrag zoals boosheid of fysiek agressief gedrag zoals slaan. Toch valt er nog veel meer onder onbegrepen gedrag. Bijvoorbeeld ook dwalen, om aandacht vragen, klagen, schreeuwen en het dag, en nachtritme omdraaien. Cohen-Mansfeld deelt het onbegrepen gedrag in vier categorieën in.

Gevolgen van onbegrepen gedrag

Onbegrepen gedrag heeft veel impact op de kwaliteit van leven van de cliënt. Daarnaast is onbegrepen gedrag vaak een veroorzaker van overbelasting bij mantelzorgers. Onbegrepen gedrag maakt de zorg voor de cliënt ontzettend zwaar.

Omgaan met onbegrepen gedrag

Om goed om te kunnen gaan met onbegrepen gedrag moet je het onbegrepen gedrag eerst goed begrijpen. Je moet weten wat het onbegrepen gedrag is en wat de triggers zijn van dit onbegrepen gedrag. Met de ABCs methode kun je het onbegrepen gedrag goed beschreven.

Actie = Welke acties doet de cliënt, waaruit bestaat het ongebrepen gedrag? Maar je beschrijft ook waar en wanneer het gedrag plaatsvindt.

Begin = Wat triggert het gedrag? Wat kan de mogelijke oorzaak zijn?

Consequentie = Wat is de impact van het gedrag op de cliënt zelf en zijn omgeving.

Samen = Samen met naastbetrokkenen en behandelaar ga je nadenken over mogelijke interventies.

De begeleiding bij onbegrepen gedrag is er vooral op gericht om onbegrepen gedrag te voorkomen. Dit kun je doen door gebruik te maken van benaderingswijzen zoals validation waarbij je meebeweegt met de cliënt of reminiscentie waarbij je aansluit bij het levensverhaal van de cliënt. Je kunt ook een signaleringsplan maken voor de cliënt waarin je beschrijft hoe het gedrag bij de cliënt ontstaat. Je maakt een onderscheidt in een paar fasen. Per fase beschrijf je wat je bij de cliënt kan waarnemen en hoe je dan met hem om kunt gaan.

Met de STA OP! Methode kun je de oorzaken van het onbegrepen gedrag wegnemen. Het is een gestructureerde manier om de verschillende oorzaken af te gaan. De STA OP! Methode bestaat uit de volgende stappen:

1. Kijk of er onvervulde behoeften zijn. Bijvoorbeeld heeft de cliënt honger, dorst, pijn, jeuk etc. Zorg dat je daarin voorziet.
2. Kijk of de cliënt pijn heeft en behandel de pijn.
3. Kijk of er teveel of te weinig prikkels in de omgeving zijn en breng daar verandering in.
4. Houdt het onbegrepen gedrag aan? Richt je dan op aandacht door middel van een gesprek bijvoorbeeld over vroeger of zorg voor beweging.
5. Overleg met een arts of medicatie nodig is.
6. Schakel hulp in van een gedragskundige bijvoorbeeld een psycholoog.

Helaas ontkom je er soms niet aan om in overleg met de cliënt en zijn naastbetrokkenen vrijheidsbeperkende maatregelen in te zetten. Al is het natuurlijk de bedoeling deze zo min mogelijk toe te passen. De opzet van de nieuwe wet zorg en dwang is om hiervoor alternatieven te bedenken. In dit document lees je hoe je volgens de nieuwe wet moet omgaan met de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen.

Wil je meer leren over omgaan met onbegrepen gedrag? Dit is één van de onderwerpen die aan bod komen in de opleiding gespecialiseerde verzorgende psychogeriatrie. Deze opleiding ga ik binnenkort verzorgen voor Zorgcollege. Wil je hier alvast meer over weten neem dan contact met mij op.