Laatst zorgde ik voor een cliënt in het ziekenhuis die echt het bloed onder mijn nagels vandaan haalde. Ik kwam bij hem omdat hij gebeld had. Hij vertelde dat zijn kussen niet lekker lag. Ik vroeg hem hoe hij de kussens dan wilde hebben. Hij werd toch boos! Hij zei: “dat moet je toch zeker zelf weten, jij bent de zorgverlener, niet ik!”. Ik schrok van zijn reactie, en legde hem uit dat ik toch graag van hem hoorde wat hij fijn vindt. Ik ben toen wat gaan proberen, de kussens opgeklopt en uiteindelijk lukte het om ze naar zijn tevredenheid neer te leggen. Daarna vroeg hij nog om een glaasje water. Toen ik die aan hem gaf maakte ik aanstalten om weg te gaan. Hij kan namelijk zelf goed drinken en het glas weer terugzetten. Mijn cliënt merkte op dat ik weg wilde lopen en werd weer boos. “Jullie gaan altijd zo snel weer weg! Belachelijk, je neemt niet eens de tijd om aandacht aan mij te geven.”
Bovenstaande situatie is een voorbeeld van onbegrepen gedrag. Onbegrepen gedrag is gedrag dat we niet goed kunnen verklaren. In het voorbeeld hierboven kon ik niet aan zien komen dat hij zo boos reageerde. Er leek geen aanleiding te zijn voor zijn boosheid. Onbegrepen gedrag komt regelmatig voor bij ouderen. Er zijn meerdere mogelijke oorzaken van onbegrepen gedrag. Bij ouderen zijn veelvoorkomende oorzaken:
- Cognitieve problemen (bijv. geheugenproblemen, moeite met oriëntatie, taalproblemen)
- Rouw
- Onvervulde behoeftes (bijv. pijn of jeuk waar niks aan gedaan wordt, onvervulde seksuele behoeftes)
- Ziektes
- Ontbreken van dagstructuur
- Te hoge verwachtingen vanuit de sociale omgeving
Vier soorten onbegrepen gedrag
In mijn voorbeeld is er sprake van verbaal agressief gedrag. De cliënt werd boos. Als je aan onbegrepen gedrag denkt dan denk je waarschijnlijk al snel aan agressief gedrag zoals boosheid of fysiek agressief gedrag zoals slaan. Toch valt er nog veel meer onder onbegrepen gedrag. Bijvoorbeeld ook dwalen, om aandacht vragen, klagen, schreeuwen en het dag, en nachtritme omdraaien. Cohen-Mansfeld deelt het onbegrepen gedrag in vier categorieën in.
Vorm | Voorbeelden |
Fysiek agressief gedrag | Slaan, krabben, dingen kapot maken, schoppen, bijten. |
Fysiek niet-agressief gedrag | Heen en weer lopen, omdraaien dag- nacht ritme, dwalen, ongepast gedrag, dingen wegstoppen, hamsteren. |
Verbaal agressief gedrag | Schreeuwen, vloeken, rare geluiden maken. |
Verbaal niet-agressief gedrag | De hele tijd vragen om aandacht, klagen, alles weigeren, zich de hele tijd herhalen. |
Gevolgen van onbegrepen gedrag
Onbegrepen gedrag heeft veel impact op de kwaliteit van leven van de cliënt. Daarnaast is onbegrepen gedrag vaak een veroorzaker van overbelasting bij mantelzorgers. Onbegrepen gedrag maakt de zorg voor de cliënt ontzettend zwaar.
Omgaan met onbegrepen gedrag
Om goed om te kunnen gaan met onbegrepen gedrag moet je het onbegrepen gedrag eerst goed begrijpen. Je moet weten wat het onbegrepen gedrag is en wat de triggers zijn van dit onbegrepen gedrag. Met de ABCs methode kun je het onbegrepen gedrag goed beschreven.
Actie = Welke acties doet de cliënt, waaruit bestaat het ongebrepen gedrag? Maar je beschrijft ook waar en wanneer het gedrag plaatsvindt.
Begin = Wat triggert het gedrag? Wat kan de mogelijke oorzaak zijn?
Consequentie = Wat is de impact van het gedrag op de cliënt zelf en zijn omgeving.
Samen = Samen met naastbetrokkenen en behandelaar ga je nadenken over mogelijke interventies.
De begeleiding bij onbegrepen gedrag is er vooral op gericht om onbegrepen gedrag te voorkomen. Dit kun je doen door gebruik te maken van benaderingswijzen zoals validation waarbij je meebeweegt met de cliënt of reminiscentie waarbij je aansluit bij het levensverhaal van de cliënt. Je kunt ook een signaleringsplan maken voor de cliënt waarin je beschrijft hoe het gedrag bij de cliënt ontstaat. Je maakt een onderscheidt in een paar fasen. Per fase beschrijf je wat je bij de cliënt kan waarnemen en hoe je dan met hem om kunt gaan.
Met de STA OP! Methode kun je de oorzaken van het onbegrepen gedrag wegnemen. Het is een gestructureerde manier om de verschillende oorzaken af te gaan. De STA OP! Methode bestaat uit de volgende stappen:
- Kijk of er onvervulde behoeften zijn. Bijvoorbeeld heeft de cliënt honger, dorst, pijn, jeuk etc. Zorg dat je daarin voorziet.
- Kijk of de cliënt pijn heeft en behandel de pijn.
- Kijk of er teveel of te weinig prikkels in de omgeving zijn en breng daar verandering in.
- Houdt het onbegrepen gedrag aan? Richt je dan op aandacht door middel van een gesprek bijvoorbeeld over vroeger of zorg voor beweging.
- Overleg met een arts of medicatie nodig is.
- Schakel hulp in van een gedragskundige bijvoorbeeld een psycholoog.
Helaas ontkom je er soms niet aan om in overleg met de cliënt en zijn naastbetrokkenen vrijheidsbeperkende maatregelen in te zetten. Al is het natuurlijk de bedoeling deze zo min mogelijk toe te passen. De opzet van de nieuwe wet zorg en dwang is om hiervoor alternatieven te bedenken. In dit document lees je hoe je volgens de nieuwe wet moet omgaan met de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen.
Wil je meer leren over omgaan met onbegrepen gedrag? Dit is één van de onderwerpen die aan bod komen in de opleiding gespecialiseerde verzorgende psychogeriatrie. Deze opleiding ga ik binnenkort verzorgen voor Zorgcollege. Wil je hier alvast meer over weten neem dan contact met mij op.
Vond je dit blog interessant? Wordt een volger van Krachtig Ouder. Ik houd je op de hoogte van nieuwe blogs én je ontvangt mijn magazine Florence, e-health gratis. Dat doe je door hieronder je e-mail adres in te vullen.
Liever een gedrukt exemplaar ontvangen? Vul dan hier je gegevens in.
Zou deze methode ook geschikt zijn voor cliënten op een somatische afdeling? Onbegrepen gedrag/probleemgedrag is over het algemeen alleen gericht op dementie. Maar ook op een somatische afdeling vindt er veel probleemgedrag plaats, bijv. in de vorm van claimen gedrag waardoor de cliënt al gauw als lastig wordt gezien door zorgverleners en zijn omgeving ik moet voor mijn eindopdracht verpleegkunde een kwaliteitsonderzoek doen en mijn onderwerp is dus de “lastige” client. Misschien hebben jullie nog informatie voor mij die hierop aansluit. Mijn dank is groot. Mvg. Linda.
Hoi Linda, dat is zeker ook geschikt op somatische afdeling. Je denkt inderdaad heel snel aan mensen met dementie maar onbegrepen gedrag komt juist ook voor bij mensen die lichamelijke ziekten hebben. Interessant dat je daar kwaliteitsonderzoek naar doet. De methoden die ik noem kun je allemaal terugvinden op internet. De ABCs methode is een veelgebruikte als je erop zoekt kom je bij interessante webpagina’s uit. Succes!
Ik mis eenzaamheid.
Hoi Stefanie, je hebt gelijk, dat is zeker ook een oorzaak. Dankjewel voor je toevoeging!
Pijn is ook een signaal, wat niet altijd herkend wordt.
Hoi Marja, Pijn is inderdaad soms moeilijk te herkennen bij mensen die dat niet zelf kunnen aangeven.
Duidelijk stukje. Welk gedrag ik nog mis, is apathie. Omdat je er als zorgverlener “geen last” van hebt, wordt het vaak niet herkent.
Ik heb tijdens de gvp opleiding veel verdieping gekregen in onbegrepen gedrag. Fijn om het zo samengevat terug te lezen.
Hoi Mirjam, ja inderdaad dat is een goede aanvulling. Goed om juist ook daar aandacht aan te besteden. Leuk te horen dat je er in de GVP opleiding veel verdieping in gekregen hebt.
Veel ouderen zijn eenzaam en zoeken bewust of onbewust aandacht door hun gedrag,heel spijtig dat de zorg er niet op uitgerust is om wat meer aandacht aan de mensen te kunnen geven,alles moet snel gaan terwijl het bij de patient altijd maar trager gaat.Ik ben echt bang om,oud maar vooral hulpeloos te worden,zie vaak in de rusthuizen dat mensen die volledig afhankelijk zijn dikke sukkelaars zijn en volledig aanhangen van de goodwill van het personeel, mensen doen vaak hun best maar hun middelen zijn beperkt,het is eigenlijk een noodkreet naar de overheid om meer hulp te geven ,vrijwilligers,werklozen,enz
Dankjewel Diane voor je reactie. Helaas inderdaad is eenzaamheid een veelvoorkomend probleem en dat uit zich nog weleens in onbegrepen gedrag. De noodkreet is al wel bekend volgens mij bij de overheid maar er kan nog veel meer aan gedaan worden.
Hallo Marieke,
Interessant artikel, kijk ook eens naar de gevolgen vanuit neuropsychiatrische symptomen of BPSD bij dementie (14 symptomen waaronder agitatie, ontremd gedrag, wanen, enz.). Onbegrepen gedrag is ook signaalgedrag, achter veel gedrag gaat vaak 1 van de NPS schuil!
Gr. Rob Winkens, HBO-VGG’er.
Hoi Rob, Dankjewel voor je reactie en dank voor je tip!